Waar zijn we? Op de eerste bladzijden van ‘Straks komt het’, de nieuwe roman van K. Schippers (1936), wordt een bezoek aan de lijstenmaker beschreven. De ik-persoon wilde een foto uit het kader nemen om hem in een map te doen, maar de foto bleef aan het glas plakken (‘hoe gebeurt zoiets?’). Hij is bang om de foto te beschadigen en besluit de hulp van een lijstenmaker in te roepen. ‘Ik steek over naar de vroegere Mazzo, dwars door het verkeer.’ Mazzo, dat weet ik, dat was de discotheek die van 1980 tot 2004 was gevestigd aan de Amsterdams Rozengracht op nummer 114. Even later bevinden we ons, met de hoofdpersoon, in de lijstenmakerswinkel. Er staat: ‘Buiten gaat lijn 13 voorbij. Ik hoor en zie het, op geur en tast wordt geen aanspraak gemaakt.’ Daar stop ik met lezen.
Op 22 juli is de Noord/Zuidlijn in gebruik genomen. Behalve dat er een nieuwe metro door nieuwe buizen onder de oude binnenstad en het IJ heen en weer ging rijden tussen Station Noord en Station Zuid, werd ook het bestaande netwerk van bussen en trams herzien. De lijnen tien en negen werden grotendeels samengevoegd en de tram met het nieuwe nummer 19 rijdt voortaan tussen Station Sloterdijk en Diemen. Lijn 16 verdween van het spoor en voortaan reizen bewoners van Osdorp niet meer met lijn 1 naar het Centraal Station, want lijn 1 rijdt voortaan oostwaarts, naar het Muiderpoortstation. De Gemeente Amsterdam sprak van de grootste verandering sinds de paardentram.
Ik betreurde het verdwijnen van lijn 16, niet omdat ik die tram vaak gebruikte, maar omdat hij een belangrijke rol speelt in Stijloefeningen van Raymond Queneau (1903 – 1976) zoals die door Rudy Kousbroek (1929 – 2010) vertaald en bewerkt zijn. Kousbroek vertelt in zijn inleiding: Exercices de Style is niet een echte roman, maar één zelfde verhaal op 99 verschillende manieren verteld. Het speelt in een Parijse autobus van lijn S, tegenwoordig lijn 84 … . Bus S is door Kousbroek vertaald in tram 16 die het Jan Willem Brouwersplein passeert. De vertaling dateert van 1978. Tien jaar later werd het Jan Willem Brouwersplein omgedoopt tot Concertgebouwplein, veertig jaar later wordt lijn 16 opgeheven. Het zal allemaal weloverwogen en met de beste bedoelingen zijn gebeurd, maar heeft iemand erbij stil gestaan dat en passant Kousbroeks meesterwerk tot historische tekst wordt gemaakt die zonder nadere studie niet meer te begrijpen valt?
Ik kijk op de dienstregeling van het Gemeentelijk vervoerbedrijf (GVB) en constateer verschrikt dat lijn 13 niet langer over de Rozengracht rijdt. De tram gaat via de Leidsestraat naar het Centraal station. Is Schippers’ nieuwe roman dan na één week al historische letterkunde?
Nee, lijn 13 is geen onbetekenend detail. K. Schippers is in Amsterdam West geboren en getogen. Vanaf zijn vroegste jeugd is tram 13 de levensader die West met het Centrum verbindt. K. Schippers zou een andere tram niet eens opmerken.
Ik zoek nog even verder en ontdek dat de veranderde route van de 13 tijdelijk is. Er zijn werkzaamheden op de Rozengracht, men verwacht dat de lijnen 13 en 17 er in oktober weer welkom zijn.
Gelukkig. Anders zou de auteur voor de tweede druk van zijn roman op zoek moeten naar een lijstenmaker in de Kinkerstraat. Maar daar zijn alleen telefoonwinkels en islamitische slagerijen.
En boekhandel Hoogstins natuurlijk.