In het televisieprogramma Buitenhof kwam afgelopen zondag het overlijden van de Russische oppositieleider Aleksej Navalny ter sprake. Presentator van dienst Twan Huys had Derk Sauer, hoofdredacteur in ballingschap van The Moscow Times, uitgenodigd. Aan het einde van het gesprek kijken beide mannen naar de laatste sequentie uit ‘Navalny’, de met een Oscar onderscheiden documentaire van regisseur Daniel Roher uit 2022. Navalny, dan 44 jaar, is hersteld van de moordaanslag met het zenuwgif novitsjok, zit achter een presentatiedesk en beantwoordt vragen van een interviewer buiten beeld. Wat zijn boodschap aan zijn aanhangers zou zijn, als hij alsnog vermoord wordt? De advocaat aarzelt niet en zegt: ‘Geef niet op. Als ze me vermoorden wil dat zeggen dat we ongelooflijk sterk zijn’, en ‘We weten zelf niet hoe sterk we eigenlijk zijn, het enige wat nodig is voor het kwaad om te overwinnen, is dat goede mensen niets doen. Blijf je dus verzetten.’
Ik kijk ernaar op de televisie en denk het is allemaal niet waar. De Russische oppositie is helemaal niet ongelooflijk sterk en verzet tegen de kliek van Poetin heeft tot nog toe alleen maar tot nog meer repressie, dood en ellende geleid. Twan Huys vraagt zijn gast te reageren op de zojuist getoonde boodschap uit het graf van Navalny. Sauer vat de betekenis van de uitspraken van Navalny in twee woorden samen; hoop en moed, voordat hij volschiet en niet meer uit zijn woorden komt.
In de documentaire is te zien hoe het team van Navalny in Duitsland, in samenwerking met onderzoeksjournalisten van Bellingcat, er dankzij een intelligent staaltje data-analyse in slaagt de namen en persoonlijke gegevens te achterhalen van de mannen die Navalny vergiftigden. Hoogtepunt van de film is het moment dat Navalny een van zijn moordenaars belt, zich voordoet als afgezant van de overheid belast met de opdracht verslag te doen van de mislukte aanslag op de oppositieleider. Met een handvol vragen en verbluffend toneelspel slaagt hij erin zijn belager een gedetailleerde reconstructie van de aanslag te ontlokken. Zelfs de kleur van de onderbroek waarin het gif werd aangebracht, komt aan het licht. Was het in de roes van het succes van dit technische huzarenstuk van waarheidsvinding dat Navalny het besluit nam terug te gaan naar Rusland, een wisse dood tegemoet?
Het derde hoofdstuk van Tegen het geweld dat Cornelis Verhoeven (1928 – 2001) in 1967 publiceerde, heet Liquidatie van de moed. Verhoeven is dan al tot de conclusie gekomen dat wie het verstand wil gebruiken tegen geweld, zich beter bedient van nuchterheid en weloverwogen techniek, dan van ergernis en bevlogenheid. Vervolgens zal ook de moed er aan geloven. Verhoeven schrijft: De cultuur van de moed is namelijk de cultuur van de woede en van het geweld zelf. Wanneer we nu het einde van het denken, de liquidatie van zijn lyrische dimensie, nuchterheid noemen, dan moeten we zeggen dat de geweldloosheid een zuiver nuchtere aangelegenheid is. Dat betekent dat zij technisch en juridisch gerealiseerd moet worden op een niveau waar het geërgerde denken al zijn einde heeft gevonden en de beslissing uit handen heeft gegeven.
Had Navalny er niet beter aan gedaan als oppositieleider, advocaat en onderzoeker met zijn team te volharden in de analyse van de repressie van het Russische volk door Poetin en de zijnen, dan die over zijn eigen lijk te openbaren?
Voor een Russische ziel moet de romantiek van het martelaarschap onweerstaanbaar zijn.