Tijdens de belegering van de Cerro del Puerco, twee juni 1937, maakt Pit, een werkloze Amsterdammer die besloten heeft deel te nemen aan de antifascistische strijd in Spanje, kennis met een dichter uit het Verenigd Koninkrijk. De Brit was hem in de loopgraven bij Segovia al opgevallen omdat hij, als het maar even kon, met een potloodje op restjes papier zat te krabbelen, of zachtjes voor zich uit zinnetjes en woordjes prevelde. Pit probeert de dichter ongemerkt nabij te komen om weg te dromen op de klanken waarvan hij de betekenis niet kent. Patrick Bassant (1977) schrijft erover in het recent verschenen ‘De vlinder in de inktpot’. Toch was de poëet uit Albion in de eerste plaats soldaat en revolutionair. ‘Hij had een machinegeweer op zijn ivoren toren gemonteerd’, schrijft Bassant.
De onbekende dichter uit de loopgraven was niet de enige kunstenaar die de urgentie van de strijd tegen opstandige nationalisten onder leiding van generaal Franco gewaar werd en erover schreef. Ook Bertolt Brecht, Ezra Pound en Claude Simon steunden de strijd van de Republikeinse regering, net als de Nederlandstalige schrijvers Henriëtte Roland Holst en Gerard Walschap. Albert Helman en Jef Last togen daadwerkelijk naar Spanje om over de strijd te berichten of, zoals Last, deel te nemen aan de gewapende strijd. Zei ik deelnemen? Jef Last (1898 – 1972) leerde de taal in een mum en schopte het tot kapitein terwijl hij Aan een gevallen makker dichtte: Een witte roos bloeide op het vale veld, / bloem van den dood te midden er gewonden; / een jong gezicht had in zijn laatsten nood, / de vage schaduw van een lach gevonden.
Begin juli vindt in achtereenvolgens Valencia, Madrid, Barcelona en Parijs het tweede internationale congres van antifascistische schrijvers plaats. De Spaanse republikeinse regering is blij met de steun van ruim honderdtwintig schrijvers uit negenentwintig verschillende landen, onder wie Anna Seghers, Pablo Neruda, Antonio Machado, André Malraux, W.H. Auden en Octavio Paz. Nederlands was vertegenwoordigd door de auteurs Jef Last, Nico Rost, Johan Brouwer en de vertaler en literair agent Bart Fles. De verdediging van de Spaanse cultuur kon wel wat extra handen gebruiken. Federico Garcia Lorca was nauwelijks een jaar eerder door de Nationalisten vermoord en de opstandige generaals hadden er geen been in gezien om de Nationale bibliotheek en het Prado te bombarderen. Bassant beschrijft hoe Brouwer (1898 – 1943) het zich laat aanleunen door de Spaanse regeringsleider tot de grootste schrijvers van de wereld gerekend te worden, terwijl hij in gedachten zijn vakbroeders opnoemt die op het congres ontbreken; Menno ter Braak, Virginia Woolf, James Joyce, Jorge Luis Borges.
Of Ernest Hemmingway op het congres aanwezig was, heb ik niet kunnen achterhalen, maar ik weet wel dat de auteur van A farewell to arms in de zomer van 1937 op het Iberisch schiereiland was. Bassant beschrijft een bezoek van Hem aan het front waar de schrijver een pantsertruck krijgt te zien met een enorme luidspreker. Het oorlogstuig is bedoeld om met toespraken van La Passionaria, de charismatische communistische voorvrouw Dolores Ibárruri Gómez, de troepen een hart onder de riem te steken en de vijand te demoraliseren.
Als Hemmingway vervolgens zijn stem over de loopgraven laat schallen, slaat vlak achter de pantsertruck een granaat in. Als het stof weer is neergedaald, komt de schrijver uit de wagen tevoorschijn. Zijn bril is gebarsten, maar zijn duiding van wat hem is overkomen, laat aan helderheid niets te wensen over: Goeiemegranes! Een aanslag op het vrije woord! Vuile Moorse stuipenkoppen, achterlijke rechtse galftrekkers! Ze vrezen mijn speech, die katholieke ongeletterde smeerotsers. Godskrommeneie, zo denken ze dus met me om te gaan! Ongeletterde bokkenezen! Ik zal ze de flanken smeren, de laffe kapitalistische kaffers!.
Wat mij doet vermoeden dat Hemmingway, of toch tenminste Patrick Bassant, bekend is met het werk van Hergé (1907 – 1983) en diens personage kapitein Haddock.